Tanım olarak çevre; hayatın gelişmesinde etkili olan doğal, toplumsal, kültürel dış faktörlerin bütünlüğü olarak tanımlanmaktadır.(1) Sağlık ise: ‘Vücudun hasta olmaması durumu, vücut esenliği, sıhhat, afiyet’(2) veya Dünya Sağlık Örgütünün tanımına göre ‘bedensel ruhsal ve sosyal olarak tam iyilik halidir’ şeklinde tanımlanmaktadır. Gürültü ise; düzensiz, karışık ve kuvvetli ses olarak tanımlanmaktadır.(3) Bu yazımızda gürültü kirliliği ve hava kirliliği konusunu gündeme getireceğiz.
İnsanın yaşaması için şart olan en önemli öğe havadır. Hava başta oksijen olmak üzere birçok unsurdan meydana gelir. Hava içerisinde yer alan oksijen olmadan insan yaşamı düşünülemez. Solunum yetmezliği ile gelen bir hastada biz doktorlar olarak oksijen satürasyonunu ölçmekte, belli değerin altında ise suni solunum cihazına bağlanması gerektiğini belirtmekteyiz. Oksijen ve karbondioksit dengesi insan için bu kadar önemlidir.
Günümüzde hava kirliliğinin en önemli sebepleri arasında araçların egzoz gazları ve sanayi tesislerinin havaya saldığı zehirli gazlar olduğu söylenebilir. Kurşunsuz benzin ve kükürt içeriği daha az olan motorin kullanımını artırımı yönündeki çalışmalar insan ve çevre sağlığı açısından olumlu gelişmelerdir. Yine sanayi tesislerinin yerleşim yerleri dışında olması çok önemlidir.
Sanayinin çevreye zararı açısından Kocaeli Dilovası ilçesi kötü bir örnek olarak gösterilebilir. Dilovası’nda hava kirliliğinin solunuma kötü etkisi yanında birçok kanserojen madde içerdiği ve kanser hastalıklarında artışa sebep olduğu belirtilmektedir.
Havada gözümüzle göremediğimiz ve insan sağlığı açısından önemli bir kirlilik sebebi de nükleer kirliliktir. Radyoaktif maddelerin (Radyasyon) artmasından kaynaklanan bu tür kirlilik sonucu başta kan kanserleri olmak üzere birçok kanserin sebeplerinden biri olarak sayılmaktadır.
Çernobil ve Japonya’daki Tsunami sonrası gelişen felaketler, nükleer enerji konusunda dikkatli davranılması ve kaliteden ödün verilmemesi gereğini en ileri teknoloji yanında düzenli bakımların ve gerekli önlemlerin alınması gereğini ortaya çıkarmıştır.
İstanbul içinde nehri olmayan fakat etrafı ormanlarla kaplı devasa bir şehirdir. Belki bu daha iyi oksijen almamız açısından bir şans olarak sayılabilir. Bunun yanında başta doğalgaz kullanımının yaygınlaştırılması olmak üzere başarılı şehircilik çalışmaları İstanbul için bir başka şans olarak görülebilir.
Bir başka çevre meselesi de gürültü kirliliğidir. Aşırı sesler gürültü kirliliğine yol açmaktadır. Özellikle belli desibelin üzerinde gürültüye maruz kalan kişilerde işitme kayıpları kalıcı olarak gelişebilmektedir. Bu seslerin maruziyet süresi ve desibel yüksekliği işitme kaybında etkili olmaktadır.
Karayolları çevrelerine gürültü engelleyici ses duvarları yapılabilir. Kırgızistan’da gördüğüm yolların şehir içi geçişlerindeki ağaçlandırmalar gürültü kirliğini azaltıcı önemli ve güzel bir uygulama olarak sayılabilir. Gürültü işitme kayıpları yanında stres gelişmesine ve psikolojik bozukluklara da yol açabilmektedir.
Koruyucu önlemler her şeyde olduğu gibi çevre konusunda da önemlidir. Tıpta en ucuz tedavi metodu hastalığı önleyici tedbirlerdir. Kış aylarında hava kirliğinde fosil yakıtların tüketimine bağlı olarak artış gözlenmektedir. Kirlenen çevreyi ve bozulan çevre sağlığını düzeltmek de hastalığın tedavisi gibi zor ve pahalıdır.
Örneğin kirlenen suların arıtılması oldukça maliyetli olup, bunun yerine kirletmemek daha ucuza gelecektir. İhtiyaç kadar kullanmak, hiçbir şeyi israf etmemek çevre sağlığını korumada en doğru davranıştır. Çevre dostu olmak bir görev ve bir saygınlıktır.
1- (TDK Güncel Türkçe sözlük)
2- (TDK Güncel Türkçe sözlük)
3- Doğan Büyük Türkçe sözlük
Dr.Hüseyin Budak
ÇEKÜD