Geri dönüşüm terim olarak, kullanım dışı kalan geri dönüştürülebilir atık malzemelerin yani çöpün çeşitli geri dönüşüm yöntemleri ile hammadde olarak tekrar imalat süreçlerine kazandırılmasıdır. Ayrıca, tüm dünyada da kullanılan tasarruf metodunun adı ve sembolüdür. Geri Dönüşüme Yeniden Kazanım da diyebiliriz;

Yeniden dönüştürülebilen maddelerin tekrar ham madde olarak kullanılması büyük miktarda enerji tasarrufunu mümkün kılar. Bir örnek vermek gerekirse yeniden kazanılabilir alüminyumun kullanılması alüminyumun sıfırdan imal edilmesine oranla %35’e varan enerji tasarrufu sağlamaktadır.

Bunun gibi çöpteki nesneleri de hammadde olarak kullandığımız vakit çevre kirliliğinin her geçen gün artmasını da önleyebiliriz. Mesela hurda kağıdı tekrar kağıt imalatında kullandığımızda hava kirliliğini %74- 94, su kirliliğini %35, su kullanımını %45 azaltabiliriz. Örneğin bir ton atık kağıdın kağıt hamuruna katılmasıyla 20 ağacın kesilmesini de engelleyebiliriz.

Aynı şekilde 1 ton kullanılmış kağıdın geri kazanılması ile 17 ağaç kurtarılmakta, 4100 kilovat saatlik enerji tasarruf edilmektedir ki bu miktar bir ailenin ortalama olarak 1 yılda kullandıkları elektrik enerjisidir.

Demir, çelik, bakır, kurşun, kağıt, plastik, kauçuk, cam gibi maddelerin geri kazanılması ve tekrar kullanılması, tabii kaynaklarımızın tükenmesini önleyeceği gibi ülke ihtiyaçlarını karşılayabilmek için ithal edilen hurda malzemeye ödenen döviz miktarını da azaltacak, kullanılan enerjiden büyük ölçüde tasarruf edilecektir. En az bu saydıklarımız kadar önemli olan diğer bir husus da uzaklaştırılacak katı atık yani çöp miktarlarındaki büyük azalma ve dolayısıyla çevre kirliliğinin önemli ölçüde önlenmesidir. Özellikle katı atıkları düzenli bir şekilde bertaraf etmek için yeterli alanı bulunmayan ülkeler için katı atık miktarının ve hacminin azalması büyük bir avantajdır.

Çevre Bakanlığının 1991 yılında yayınladığı “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” ile geri kazanım, yerel yönetimler ve ilgili sanayi kuruluşları için yasal zorunluluk haline getirilmiştir. Ülkemizde de, geri dönüşüm bu aşamadan sonra, ciddi olarak tercih edilen bir yöntem haline gelmiştir. Bundan sonra yapılması gereken, halkı bu konuda bilinçlendirmek, olayın ciddiyetinden ve gerekliliğinden haberdar olmalarını sağlamaktır.

Sağlıklı bir geri dönüşüm sisteminin ilk basamağı ise bu malzemelerin kaynağında ayırmak sureti ile toplanılmasıdır. Geri dönüştürülebilir nitelikteki bu atıklar normal çöple karıştığında bu malzemelerden üretilen ikincil malzemeler çok daha düşük nitelikte olmakta ve temizlik işlemlerinde sorunlar olabilmektedir. Bu yüzden geri dönüşüm işleminin en önemli basamağını kaynakta ayırma ve ayrı toplama oluşturur.

Geri Dönüşebilen Maddeleri;

Cam, Kağıt, Alüminyum, Plastik, Piller, Motor yağı, Akümülatörler, Piller, Beton, Organik atıklar, Elektronik atıklar vs diye sıralayabiliriz,

Sağlıklı ve verimli bir geri kazanım sistemi oluşturmanın koşulu ise geri kazanılabilir atıkların kaynağında çöpten ayrı tutulmasıdır. Bu sonuca ulaşmak için de ciddi bir eğitim ve bilgilendirme gerekiyor hiç kuşkusuz. Çünkü, günümüzde bu sistemi uygulayan belediyeler mevcut olmasına karşın, halkın bu uygulamaya desteği yetersiz.

Ülkemizde geri kazanılabilir atıklar ekonomik değer kazandı ve bu konudaki yasal zorunluluklar yürürlüğe girdi. Bundan sebeptir ki, bu tür malzemeleri toplayan veya geri dönüşümünü yapan işletmeler ve sanayi kuruluşları hızla oluşmaya başladı.

Halen Türkiye’de yılda 800.000 ton ile 1 milyon ton arasında kağıt- karton, cam, metal ve plastik toplanarak geri dönüştürüldüğü tahmin ediliyor. Ancak özellikle plastik atıklar konusunda elde edilen rakamlar, sektörün dağınıklığı ve çok sayıda küçük işletmelerin bulunması nedeni ile tahmini olarak verilmektedir.

Türkiye’de geri kazanılabilir atıkların %40-50’sinin değerlendirilebileceği tahmin ediliyor. Bu oranlar özellikle Avrupa ülkelerindeki gelişmeler dikkate alındığında oldukça başarılıdır.

Geri Dönüşüm Nasıl Yapılır?

Geri dönüşüm öncelikle beş basamakta gerçekleşiyor;

1. Kaynakta Ayırma

En önemli basamak budur. Çünkü atık maddenin geri dönüşümünü sağlamak için bu aşamada önemli bir adım atılıyor. Yani, değerlendirilebilir nitelikli atıkları çöple karışmadan oluştukları kaynakta ayırarak biriktirmek.

2. Değerlendirilebilir Atıkları Ayrı Toplama

Bu işlem sırasında değerlendirilebilir atıkların çöple karışmadan temiz bir şekilde ayrı toplanması sağlanır.

3. Sınıflama

Kaynağında ayrı toplanan malzemelerin cam, metal plastik ve kağıt bazında sınıflara ayrılmasını sağlar.

4.Değerlendirme

Temiz ayrılmış kullanılmış malzemelerin ekonomiğe geri dönüşüm işlemidir. Bu işlemde malzeme kimyasal ve fiziksel olarak değişime uğrayarak yeni bir malzeme olarak ekonomiye geri döner.

5. Yeni Ürünü Ekonomiye Kazandırma

Geri dönüştürülen ürünün yeniden kullanıma sunulmasıdır.

Geri Dönüştürme Metotları da şu şekilde olur ve her malzeme için farklılık göstermektedir. En çok geri dönüşümü yapılan ürünlerden olan Alüminyumdan şöyle geri kazanım sağlanır:

Atık alüminyum küçük parçacıklar halinde doğranır. Daha sonra bu parçalar büyük ocaklarda eritilerek, dökme alüminyum üretilir. Bu sayede atık alüminyum, saf alüminyum ile neredeyse aynı hale gelir ve üretimde kullanılabilir. Alüminyum atıkları en değerli maddelerdir. Bir metal kutunun alüminyum olup, olmadığını mıknatıs yardımı ile anlayabilirsiniz. Mıknatıs alüminyum kutuya yapışmaz. Metallerin geri dönüşümü ile pencere çerçevesi, sprey kutusu gibi ürünler elde edilir.

Dünyada bir yılda tüketilen kola, meyve suyu gibi içecek kutularından geri dönüşümle 10 adet büyük yolcu uçağı üretilebilirdi.

Ülkemizde geri dönüşümde yoğun olarak kullanılan malzemelerden biri de Kağıttır. Kitap, defter, gazete, dergi, karton, not kağıtları, zarflar ve benzeri maddeler geri dönüşümlüdür. Kağıt öncelikle kağıt çamuru hazırlamak için, su  içerisinde liflerine ayrılır. Eğer gerekirse içindeki lif olmayan yabancı maddeler için temizleme işlemine tutulur. Mürekkep ayırıcı olarak, sodyum hidroksit veya sodyum karbonat kullanılır. Daha sonra hazır olan kağıt lifleri, geri dönüşmüş kağıt üretiminde kullanılır. Geri dönüşüm ile kağıdın yanı sıra, masa, sandalye ve dolap gibi mobilyalar üretilir.

Plastik atıklar öncelikle cinslerine göre ayrılarak geri dönüşüm işlemine tabi tutulur. Cinslerine göre ayrılan geri dönüşebilir plastik atıklar, kırma makinelerinde kırılıp küçük parçalara ayrılır. İşletmeler bu parçaları direkt olarak belli oranlarda, orijinal hammadde ile karıştırarak üretim sürecinde kullanabildiği gibi; tekrar eritip katkı maddeleri katarak ikinci sınıf hammadde olarak da kullanabilir. Plastikler doğada parçalanma süresi en uzun olan maddedir.  1000 yıl gibi bir sürede kaybolurlar.  Plastikler doğada parçalanma süresi en uzun olan madde olduğu için yok edilmesi güçtür. Bu nedenle bu maddelerin mümkün olduğunca ayrı biriktirilip geri kazanılmaları sağlanmalıdır. Plastik ambalaj atıkları yıkanıp granül haline dönüştürülerek ikincil ürün üretiminde ham madde olarak kullanılmaktadır. Sera örtüsü, otomotiv sektöründe plastik torba, marley, pis su borusu, elyaf ve dolgu malzemesi, araba yedek parçası yapımında kullanılmaktadır.

Camda ülkemizde uzun yıllardır kağıt gibi geri dönüşümü yapılan atıklardandır:

Geri dönüştürülebilen cam, kum, soda ve kireçtaşı gibi doğal malzemelerden yapılır. Cam kaplar, yiyecek ve içeceklerin saklanması için de, çok uygun malzemelerdir. Bu nedenle birçok yiyecek türü cam malzemeler içinde saklanır. Bu malzemelerin çoğu genellikle çöp kutularına atılsa da, cam üst üste tekrar geri dönüştürülebilen bir malzeme olduğu için problem olmaz. Camın geri dönüşümüne yönelik sanayi de çok gelişmiştir. Yeni malzemenin üretiminde, geri kazanılmış cam üretmek %40 enerji tasarrufu sağlar. Camdan şöyle geri kazanım sağlanır:

Cam atıkları, yani şişe, kavanoz vb. toplama kutularında toplanır ve bu atıklar renklerine göre ayrılarak geri dönüşüm tesislerine verilir. Burada atık ve katkı maddelerinden ayrılır. Burada cam kırılır ve hammadde karışımına karıştırılarak eritme ocaklarına dökülür. Bu şekilde tekrar cam olarak kullanıma geçer. Kırılan cam, beton katkısı ve cam asfalt olarak da kullanılmaktadır. Cam asfalta %30 civarında geri dönüşmüş cam katılmaktadır. Cam bu şekilde sonsuz bir döngü içinde geri dönüştürülebilir, yapısında bozulma olmaz.

Elektronik atıklar günümüzde artık kendini iyiden iyiye hissettirmeye başlayan atıklar.

Bozuk bir bilgisayar ekranı, eski cep telefonları ve bozuk elektronik ev aletleri Elektronik atıklar kapsamına giriyor. Kısaltılmış olarak, E-atıklar şeklinde ifade edebiliriz. E-atıklar, yer kaplamaları ve zehirli maddeler içermeleri dolayısıyla dünyada gittikçe büyüyen bir sorundur. Örneğin, bir bilgisayar ekranında, ağırlığının %6’sı kadar kurşun bulunmaktadır.

Geri Dönüşümün Kazandırdıkları

·   Doğal Kaynaklarımız Korunur; Çünkü, doğal kaynaklarımız dünya nüfusunun artması ve tüketim alışkanlıklarının değişmesi nedeni ile her geçen gün azalmaktadır. Bu nedenle malzeme tüketimini azaltmak, değerlendirilebilir nitelikli atıkları geri dönüştürmek sureti ile doğal kaynaklarımızı verimli kullanmak zorundayız. Bu nedenle geri dönüşüm doğal kaynaklarımızın korunması ve verimli kullanılması için son derece önemli bir işlemdir. Örneğin; kağıdın geri dönüşümü ile ormanlarda ağaçların daha az kesilmesini sağlamış oluruz. Yalnızca 100.000 aile gereksiz yazışmayı durdurursa, her yıl 150.000 ağaç kesilmekten kurtulacaktır. Benzer şekilde plastik atıklarının geri dönüşümü ile de petrolden tasarruf sağlanabilir.

·    Enerji Tasarrufu Sağlanır, geri dönüşüm malzeme üretiminde endüstriyel işlem sayısını azaltmak suretiyle enerji tasarrufu sağlar. Bir alüminyum kutunun geri dönüşümünden % 96 oranında enerji tasarrufu sağlanabilir. Benzer şekilde katı atıklarda ayrılan kağıdın yeniden işleme sokulması için gerekli olan enerji normal işlemler için gerekli olanın % 50’si kadardır. Aynı şekilde cam ve plastik atıkların da geri dönüşümünden önemli oranda enerji tasarrufu sağlanabilir.

·    Atık Miktarı Azalır; geri dönüşümün uygulanması ile çöplere giden atık miktarında azalma sağlanarak bu atıkların taşınması ve depolanması işlemleri için daha az miktarda alan ve daha az enerji kullanılmış olur. Evsel atıklar için bu azalma ağırlık olarak fazla olmamakla birlikte hacimsel olarak bakıldığında oldukça önemli bir oran teşkil etmektedir.

·   Geri Dönüşüm Geleceğe ve Ekonomiye Yatırım Demektir, geri dönüşüm uzun vadede verimli bir ekonomik yatırımdır. Hammaddenin azalması ve doğal kaynakların hızla tükenmesi sonucunda ekonomik problemler ortaya çıkabilecek ve işte bu noktada geri dönüşüm ekonomi üzerinde olumlu yapacaktır. Yeni iş imkanları sağlayacak ve gelecek kuşaklara doğal kaynaklardan yararlanma olanağı sağlayacaktır.

Tüm bunların ötesinde geri dönüşüm, doğal kaynakların en verimli şekilde kullanılmasını sağlayacak, gelecek kuşaklara potansiyel kaynakların mümkün olabilen en fazla miktarını bırakabilecek en önemli katı atık yönetim biçimidir.

Sonuç olarak çevremizdeki sahip olduğumuz varlıklar( kağıt, cam, elektronik cihazlar….) Allah’ın bize emanetidir. Bizlere emanet edilen bu nimetleri bilinçli kullanmalıyız Unutulmamalıdır ki, geri dönüştürülebilir malzemeleri kullanmak ve kullandıktan sonra da geri dönüşüme kazandırmak ahlaki bir sorumluluğumuzdur. Geri dönüşüm getirisi fazla olan bir yöntem. Bundan dolayı, çevremize-doğaya, ülke ekonomisine ve de kendimize olan sorumluluğumuzdan dolayı, günümüzde hepimizin yeniden dönüşüm projesi içinde yer alması gerekmektedir. Bunun için, eğer çevremizde geri dönüşüm için tanzim edilmiş kutular yoksa vakit kaybetmeden, belediyenize müracaat edip öncelikle bu kutulara sahip olunuz. Daha sonra bu uygulamayı etrafınızda da teşvik ediniz.